Arhitektura SPC - Hram Svetog Apostola Evangeliste Marka - Gračanica sa Tašmajdana

Hram Svetog Apostola Evangeliste Marka - Gračanica sa Tašmajdana.

Tašmajdan je u doba Turaka predstavljao izvor materijala za brojne beogradske građevine, s obzirom da se radilo o rudniku kamena i šalitre.

Pretpostavka je da se i stara crkva Svetog Marka, iz prve polovine XIX veka, a koja se nalazila u okviru obližnjeg palilulkog groblja, izgradila od materijala sa tog obližnjeg kamenoloma.

Crkva je inače srušena u nemačkom bombardovanju 1941. godine, odnosno bila zapaljena, a njeni ostaci uklonjeni su 1942. godine.

Međutim, već početkom XX veka, postalo je jasno da Beogradu treba mnogo veći hram.

Godine 1930. beogradske arhitekte, profesori Petar i Branko Krstić izradili su projekat nove crkve koja može primiti 2000 vernika.

Projekat je nastao po ugledu na zadužbinu Kralja Milutina, manastir Gračanicu kod Prištine.

Arhitektura Hrama imala je veličanstveni uzor, ali su autori dali sopstveni pečat srpsko - vizantijskom stilu gradnje, skladno ga primenivši u uslovima tadašnjeg Beograda, sa tendencijom da predstavlja najveću pravoslavnu crkvu u tadašnjoj Jugoslaviji.

Uz poštovanje principa srpske crkvene srednjovekovne arhitekture, projekat je predvideo prvi crkveni objekat vizantijskog stila izveden u armiranoj betonskoj konstrukciji na našim prostorima.

Izvođenje radova je trajalo od 1931. do 1940. godine, kada ih obustavlja II svetski rat, pa unutrašnjost Crkve ostaje nedovršena.

Centralni polijelej izrađen od bakra je 1969. godine po projektu dr. Dragomira Tadića.

Iznad ulaza u Crkvu mozaik Svetog Apostola i Evangeliste Marka, realizovan je 1962. godine.

U pitanju je rad slikara Veljka Stanojevića.

Sadašnji kameni pod u hramu realizovan je 1974. godine, a mermerni pod soleje i oltar tek 1991. godine.

Mermerni ikonostas hrama izveden je 1990. - 1991. godine.

Zbog posebnih arhitektonskih i urbanističkih kvaliteta, crkva Svetog Marka je proglašena za Spomenik kulture Repiblike Srbije 1975. godine.

O REKONSTURUKCIJI CRKVE SVETOG MARKA

Sedamdest godina je trebalo da prođe da bi crkva Svetog Marka dozivela svoju sveobuhvatnu rekonstrukciju uz završetak uređenja unutrašnjeg prostora.

Iz razgovora sa protojerejem - stavroforom Trajnom Kojićem, starešinom Hrama, saznajemo kojiko je bio devastiran objekat crkve Svetog Marka pre rekonstrukcije.

" Krov je prokišnjavao, malter je otpadao, neke stare drvene grede su se doslovne pretvarale u prah, postojale su rupe čak i u betonu... "

Zbog svega toga rekonstrukcija je bila temeljna i dugotrajna.

Najpre se pristupilo sanaciji krova uz zamenu potkonstrukcije i novog limenog pokrivača, a izvedena je i nova gromobranska instalacija.

Zatim su na red došli i radovi u unutrašnjosti same crkve, uključujući prostor kripte, koji je u predhodnom periodu korišćen kao magacinski prostor.

" Samo što ove zidove nisu pomerili " kaže otac Trajan.

Uz novu elektro - instalaciju dobili smo i izuzetno kvalitetnu rasvetu i ozvučenje.

Inače, stasidije za crkvu Svetog Marka dolaze iz iste zemunske majstorske radionice koja već ima tradiciju izvođenja stolarskog mobilijara za Hilandar.

Crkva je za sada ikonografski oplemenjena sa više mozaika od kojih najveća i najzahtevnija kompozicija oltarskog mozaika Bogorodice šire od neba.

Autor mozaika je akademski umetnik, profesor Đuro Radlović.

Namera arhitekte je da svojim rešenjem iskaže poštovanje prema nasleđenim arhitektonskim elementima građevine, i da na savremen način omogući dalje korespondiranje svih ugrađenih elemenata sa budućim radovima ba Crkvi Svetog Marka.

Visoki kameni parapet izveden je od belovodskog peščara.

U zoni glavnog ulaza i priprate, ostvaren je monolitni parapet gde su kamene ploče lepljene bez fuge.

U okviru naosa, modularnu parapetnu formu predstavlja raster ptenciran diskretnim linearnim drvenim ramovima.

Ortogonalna podela se sastoji od dva različita formata kamenih pločca.

Kao plitki reljef, na većim pločama je gravura sunca, motiv identičan na stasidijama, uz pozlatu čeone ravni kamena.

Parapet unutrašnjosti crkve Svetog Marka realizovan je 2017. godine.